Pisang (Musa spp.) merupakan buah tropika paling banyak dihasilkan dan dimakan di dunia, menyumbang lebih daripada 25% perdagangan buah global. India kini muncul sebagai pengeluar pisang terbesar dunia, dengan sumbangan sekitar 27% daripada jumlah pengeluaran global, diikuti oleh China, Indonesia, Filipina dan Brazil (Debnath & Sinha, 2021).
Walaupun India mendominasi pengeluaran dunia, nilai eksportnya masih rendah berbanding potensi sebenar. Hal ini berpunca daripada beberapa faktor seperti kekangan logistik, kehilangan hasil pasca tuai yang tinggi, dan ketiadaan sistem pensijilan kualiti antarabangsa yang menyeluruh. Oleh itu, memahami corak pengeluaran dan cabaran pengurusan adalah penting bagi memperkukuh daya saing eksport pisang India di pasaran global.
1. Status Pengeluaran Pisang di India
Debnath dan Sinha (2021) melaporkan bahawa keluasan tanaman pisang di India mencecah 830,000 hektar, dengan pengeluaran tahunan sekitar 30 juta tan metrik.
Taburan Pengeluaran Utama
| Negeri | Sumbangan kepada pengeluaran nasional (%) | Varieti dominan |
|---|---|---|
| Tamil Nadu | 20.5 | Robusta, Rasthali |
| Maharashtra | 16.8 | Grand Naine |
| Gujarat | 13.7 | Basrai Dwarf |
| Andhra Pradesh | 10.5 | Nendran, Cavendish |
| Bihar & Uttar Pradesh | 9.3 | Malbhog, Poovan |
Produktiviti purata di India mencapai 34.2 tan/ha, namun masih terdapat jurang besar antara ladang berteknologi tinggi (hingga 60 tan/ha) dan ladang tradisional (<20 tan/ha).
2. Faktor yang Mempengaruhi Produktiviti
Beberapa faktor utama yang menjejaskan produktiviti tanaman pisang dikenal pasti oleh Debnath & Sinha (2021):
- Kaedah penanaman tradisional — kebanyakan ladang masih menggunakan anak benih konvensional, menyebabkan kadar jangkitan penyakit akar dan variasi pertumbuhan tinggi.
- Pengurusan air tidak efisien — sistem pengairan banjir (flood irrigation) menyebabkan pembaziran air dan kerosakan akar.
- Serangan penyakit utama seperti Fusarium wilt dan Sigatoka leaf spot menjejaskan hasil dan kualiti daun.
- Kekurangan pengurusan pasca tuai — kira-kira 20–25% hasil hilang selepas penuaian akibat kerosakan mekanikal dan pereputan.
Untuk menangani isu ini, penyelidik mencadangkan amalan pertanian moden seperti pengairan titisan, penggunaan anak benih kultur tisu, sungmulsa plastik, serta kawalan penyakit bersepadu.
3. Amalan Pengurusan Ladang dan Produktiviti Tinggi
Beberapa negeri di India seperti Tamil Nadu dan Maharashtra telah melaksanakan Sistem Pengurusan Ladang Pisang Bersepadu (Integrated Banana Management System) dengan hasil memberangsangkan.
Komponen Sistem Pengurusan Bersepadu:
- Anak benih kultur tisu yang bebas penyakit.
- Penggunaan fertigasi automatik dengan formula NPK larut air.
- Sungmulsa polietilena bagi mengekalkan kelembapan dan mengurangkan rumpai.
- Aplikasi hormon pertumbuhan (GA?) untuk pembentukan tandan lebih seragam.
- Pemangkasan daun sistematik bagi meningkatkan aerasi dan mengurangkan kelembapan daun.
Hasilnya, produktiviti meningkat hingga 60–70 tan/ha, berbanding purata nasional 34 tan/ha, manakala jangka hayat penyimpanan buah meningkat sehingga 15 hari apabila dipetik pada indeks kematangan optimum (80% masak fisiologi).
4. Cabaran Eksport dan Rantaian Bekalan
Walaupun India mempunyai pengeluaran yang besar, nilai eksport pisang masih kurang daripada 2% daripada jumlah pengeluaran nasional. Antara cabaran utama ialah:
- Infrastruktur pasca tuai tidak mencukupi – kekurangan kemudahan penyimpanan sejuk dan pengangkutan terkawal suhu menyebabkan kehilangan kualiti semasa penghantaran.
- Piawaian kualiti antarabangsa yang ketat – pasaran Eropah dan Jepun mensyaratkan spesifikasi yang ketat untuk warna kulit, kandungan gula dan tahap residu racun.
- Ketiadaan pusat pemprosesan eksport bersepadu (packhouse) berhampiran kawasan pengeluaran utama.
- Fluktuasi harga eksport akibat kebergantungan kepada pasaran terhad seperti UAE, Oman dan Arab Saudi.
Negara Destinasi Utama Eksport Pisang India
| Negara Import | Peratus Eksport (%) | Jenis Pisang Dominan |
|---|---|---|
| UAE | 35 | Grand Naine, Robusta |
| Arab Saudi | 28 | Nendran |
| Oman | 17 | Rasthali |
| Nepal & Bangladesh | 12 | Poovan |
5. Peluang Pasaran dan Strategi Peningkatan Eksport
Debnath dan Sinha (2021) mencadangkan beberapa strategi utama untuk memperkukuh eksport pisang India:
a. Teknologi Penyimpanan dan Pemprosesan
- Pembinaan kemudahan penyimpanan sejuk modular dan unit penyulingan etilena untuk pengawalan proses pematangan buah.
- Penggunaan pembungkus tisu khas (banana tissue wraps) bagi mengurangkan lebam semasa pengangkutan jarak jauh.
b. Pensijilan dan Standard Antarabangsa
- Pengamalan sistem GLOBALG.A.P. (Good Agricultural Practices) dan ISO 22000 untuk keselamatan makanan.
- Pensijilan organik bagi varieti tempatan seperti Rasthali dan Nendran untuk pasaran premium di Eropah.
c. Diversifikasi Produk Nilai Tambah
- Pemprosesan pisang menjadi cip, tepung, cuka dan wain pisang untuk meningkatkan margin nilai eksport.
- Industri kecil dan sederhana (IKS) berasaskan produk hiliran pisang boleh mewujudkan rantaian nilai tempatan yang mampan.
d. Penggunaan Teknologi Digital
- Sistem Blockchain untuk menjejak rantaian bekalan dari ladang hingga pasaran eksport.
- Platform e-trading pertanian bagi memudahkan kontrak jualan terus antara pengeluar dan pengimport.
6. Implikasi Sosioekonomi
Pembangunan industri pisang yang berorientasikan eksport memberi kesan positif kepada ekonomi luar bandar:
- Peningkatan pendapatan petani melalui sistem harga premium eksport.
- Peluang pekerjaan baharu dalam logistik, pembungkusan dan pemprosesan.
- Peningkatan kecekapan sumber air dan baja melalui teknologi fertigasi dan sungmulsa.
- Pengurangan pembaziran makanan melalui sistem penyimpanan terkawal suhu dan pemprosesan sisa kepada baja bio.
Di Tamil Nadu, pelaksanaan sistem eksport bersepadu di bawah projek National Horticulture Mission meningkatkan pendapatan bersih petani pisang sebanyak 30–40% dalam tempoh tiga tahun.
Kesimpulan
India berpotensi menjadi peneraju utama dalam perdagangan global pisang melalui pengukuhan pengurusan ladang, amalan pasca tuai moden, dan integrasi rantaian eksport yang cekap.
Walaupun menghadapi cabaran dari segi infrastruktur dan piawaian antarabangsa, strategi seperti penggunaan anak benih kultur tisu, teknologi penyimpanan sejuk, dan pemprosesan nilai tambah mampu meningkatkan daya saing buah pisang India di pasaran dunia.
Pembangunan sektor pisang secara menyeluruh bukan sahaja mengurangkan kehilangan hasil dan meningkatkan pendapatan petani, tetapi juga menyokong agenda bioekonomi tropika berasaskan pertanian lestari dan eksport bernilai tinggi.
Rujukan
Debnath, S., & Sinha, R. K. (2021). A Review on the Current Status of Banana: Production, Management & Development. International Journal of Agricultural Sciences and Technology, 9(2), 45–62.
Kata kunci: pisang, eksport, pengurusan pasca tuai, pasaran global, India, Musa spp., bioekonomi, rantaian bekalan
