Rambai (Baccaurea motleyana) merupakan spesies buah-buahan daripada genus Baccaurea dan famili Euphorbiaceae. Genus Baccaurea terdiri daripada 42 spesies yang tersebar di seluruh dunia dan 31 spesies dijumpai di Malaysia (Haegens 2000). Rambai dan spesies Baccaurea yang lain seperti tampoi (B. macrocarpa), jentik-jentik (B. polyneura), dan pupor (B. ramiflora) dikategorikan sebagai buah-buahan nadir kerana kurang diberi perhatian untuk dimajukan walaupun mempunyai rasa yang enak dan khasiat pemakanan yang tinggi (Khadijah et al. 2014).
Pencirian morfologi
Pusat Penyelidikan Sumber Strategik MARDI telah berjaya mengumpul dan mencirikan morfologi 12 spesies Baccaurea (Khadijah et al. 2014). Rambai mempunyai buah bersaiz kecil hingga sederhana dengan isi yang berwarna putih atau kuning. Tampoi pula mempunyai buah yang lebih besar dengan isi berwarna putih ke kuning dan berasa manis atau masam manis. Jentik-jentik mempunyai ciri unik di mana buahnya akan pecah apabila dijentik, sementara pupor pula mempunyai buah yang kecil (Khadijah et al. 2014).
Taburan dan status pemuliharaan
Pokok rambai dan spesies kerabatnya masih banyak dijumpai di halaman rumah dan kebun-kebun di seluruh Malaysia terutamanya di Sarawak, Sabah, Pahang dan Kedah (Khadijah et al. 2014). Namun begitu, pembukaan kawasan hutan secara besar-besaran untuk tanaman komersial menyebabkan habitat semula jadi spesies Baccaurea semakin terancam. Kajian terdahulu menunjukkan kepelbagaian genetik genus Baccaurea di Semenanjung Malaysia berada pada tahap yang membimbangkan (Salma et al. 1994). Justeru, usaha pemuliharaan perlu dipergiat untuk mengelakkan spesies ini daripada terus pupus.
Potensi penggunaan
Buah rambai dimakan segar dan mempunyai rasa manis yang menyegarkan. Buah tampoi pula mempunyai permintaan yang tinggi dan banyak dijual di sepanjang jalan Tapah-Cameron Highlands. Selain dimakan segar, spesies Baccaurea turut digunakan sebagai bahan masakan, perencah dan bahan kosmetik (Khadijah et al. 2014). Kajian fitokimia menunjukkan buah jentik-jentik mengandungi antioksida yang tinggi (90%) yang berpotensi untuk dibangunkan sebagai makanan fungsian (Xu et al. 2007). Walaupun mempunyai potensi, buah-buahan Baccaurea jarang ditanam secara komersial oleh petani.
Kaedah penanaman
Bagi tujuan pemuliharaan, MARDI telah menanam semula spesies Baccaurea terpilih di bank gen MARDI Jelebu bermula pada tahun 2009. Sebanyak 8 spesies melibatkan 134 pokok telah ditanam menggunakan biji benih yang telah dikumpul dari seluruh Malaysia. Anak benih Baccaurea berjaya dicambahkan dalam tempoh 3-4 minggu selepas disemai dan memerlukan teduhan sebanyak 50-70% semasa di peringkat nurseri (Khadijah et al. 2014).
Pokok rambai dan kerabatnya mula berbuah selepas 3-4 tahun ditanam di ladang MARDI Jelebu. Tempoh ini adalah lebih singkat berbanding pokok liar yang mengambil masa 7-10 tahun untuk berbuah (Khadijah et al. 2014). Ini menunjukkan amalan agronomi yang baik dapat mempercepatkan kematangan pokok Baccaurea. Walau bagaimanapun, pokok yang ditanam daripada biji benih menghasilkan 80-90% pokok jantan yang tidak produktif. Teknik propagasi tampang seperti cantuman dan tut adalah lebih sesuai untuk penghasilan pokok betina yang produktif bagi tujuan komersial (Khadijah et al. 2014).
Cabaran dan halatuju
Antara cabaran dalam membangunkan tanaman Baccaurea termasuklah kadar kematian anak pokok yang tinggi terutama bagi spesies tampoi (55-60%) yang memerlukan persekitaran hutan dan pokok teduhan (Khadijah et al. 2014). Serangan anai-anai dan penyakit juga boleh menjejaskan tumbesaran pokok sekiranya tidak dikawal. Di samping itu, kekurangan maklumat agronomi dan pasca tuai serta ketiadaan varieti yang seragam menyukarkan pengkomersialan Baccaurea.
Bagi merealisasikan potensi Baccaurea, penyelidikan lanjut perlu dijalankan untuk memodelkan amalan agronomi yang optimum serta membangunkan teknologi lepas tuai dan pemprosesan yang bersesuaian. Pembiakan varieti yang mempunyai ciri-ciri yang dikehendaki pasaran juga perlu diberi tumpuan (Khadijah et al. 2014). Inisiatif untuk mempopularkan buah-buahan Baccaurea dalam kalangan pengguna dapat meningkatkan permintaan pasaran, sekaligus menggalakkan penanaman secara komersial oleh petani.
Kesimpulan
Buah rambai dan spesies Baccaurea yang lain merupakan buah-buahan tradisi yang kaya dengan rasa dan khasiat. Walaupun kurang mendapat perhatian setakat ini, ia mempunyai potensi untuk dibangunkan sebagai tanaman komersial melalui penyelidikan dan pembangunan yang strategik. Pemuliharaan spesies Baccaurea sama ada secara in-situ mahupun ex-situ adalah penting untuk memastikan sumber genetik berharga ini tidak pupus ditelan zaman.
Rujukan
Haegens, R.M.A.P. (2000). Taxonomy, phylogeny, and biogeography of Baccaurea, Distichirhops, and Nothobaccaurea (Euphorbiaceae). Blumea Supplement 12: 1-216.
Khadijah, A., Khairul, A.M.M., Razali, A.R. dan Rusli, A. (2014). Kaedah penanaman kaum rambai (Cultivation method of rambai family). Buletin Teknologi MARDI 5: 45-49.
Salma, I., Rukayah, A. dan Masrom, H. (1994). Genetic diversity of the genus Baccaurea in Peninsular Malaysia. Proceeding of the 1st National Congress on Genetics, Genetic Society of Malaysia.
Xu, J., Lin, Q., Liang, Z.Y., Deng, S.M. dan Zhong, C.M. (2007). Study on chemical constituents of essential oils from Baccaurea ramiflora Lour. fruit, leaf and root. Food Science 11.
Number of View :214
