Pokok neem (Azadirachta indica) atau dikenali sebagai pokok semambu atau mambu, telah lama digunakan dalam perubatan tradisional di India dan negara-negara Asia Selatan yang lain. Pokok neem dikategorikan dalam famili Meliaceae dan dipercayai berasal dari Ceylon dan Moluccas sebelum mula ditanam di Malaysia pada 1980-an (Biswas et al., 2002). Pokok neem digelar “peti ubat kampung” kerana setiap bahagian pokok ini mempunyai nilai perubatan yang tersendiri (Girish & Shankara, 2008). Kini, pokok neem menjadi tumpuan dalam bidang penyelidikan perubatan moden disebabkan oleh pelbagai khasiat dan manfaat perubatannya. Bab ini membincangkan khasiat dan kegunaan perubatan pelbagai bahagian pokok neem serta komponen fitokimia (phytochemical) atau sebatian bioaktif yang terkandung di dalamnya.
Bahagian-Bahagian Pokok Neem dan Khasiatnya
Daun
Ekstrak daun neem kaya dengan komponen fitokimia seperti flavonoid, alkaloid, triterpenoid, fenolik dan karbohidrat yang mempunyai sifat antioksidan, anti-radang (anti-inflammatory), antikanser, antibakteria dan antidiabetik (Subapriya & Nagini, 2005). Daun neem juga mengandungi asid amino, vitamin C dan mineral seperti kalsium dan fosforus (Puri, 2003). Ekstrak daun neem telah menunjukkan kesan hipoglisemik (hypoglycemic) iaitu merendahkan paras glukosa darah dalam kajian ke atas tikus diabetes (Arika et al., 2016).
Biji dan minyak biji
Minyak biji neem mengandungi komponen bioaktif seperti nimbidin, nimbin dan nimbinin yang mempunyai sifat antipiretik (menurunkan demam), antikulat (antifungal), anti-radang dan antibakteria (Biswas et al., 2002). Minyak biji neem juga mempunyai kesan anti-implantasi dan antifertiliti, menjadikannya berpotensi digunakan untuk kaedah perancang keluarga (Upadhyay et al., 1994). Selain itu, minyak biji neem didapati merangsang sistem imun melalui pengaktifan mekanisme imuniti perantaraan sel (cell-mediated immunity) (Biswas et al., 2002).
Kulit
Ekstrak kulit neem kaya dengan sebatian fenolik seperti tanin dan flavonoid yang mempunyai aktiviti anti-ulser, anti-sekresi asid dan gastroprotektif (melindungi perut) (Bandyopadhyay et al., 2004). Glikoside dalam ekstrak akues kulit neem juga mempunyai sifat anti-ulser (Bandyopadhyay et al., 1998). Kulit neem turut menghasilkan gam dan tanin yang digunakan dalam penyamakan dan pewaranaan.
Bunga
Bunga neem mengandungi flavonoid seperti nimbicetin yang mempunyai kesan analgesik (penahan sakit) dan stimulan (perangsang) (Subapriya & Nagini, 2005).
Mekanisme Tindakan Sebatian Bioaktif Neem
Sebatian bioaktif dalam neem seperti azadirachtin, nimbolide, nimbin, quercetin dan limonoid bertindak melalui pelbagai mekanisme farmakologi termasuk:
- Aktiviti antioksidan melalui perencatan lipid peroksidasi dan pengaktifan enzim antioksidan (Ghimeray et al., 2009).
- Kesan antikanser melalui aruhan apoptosis (kematian terancang) sel kanser, perencatan proliferasi (pembiakan) sel dan anti-angiogenesis (menghalang pembentukan saluran darah baharu) (Paul et al., 2011).
- Kesan antidiabetik melalui rangsangan rembesan insulin, penurunan glukoneogenesis (penghasilan glukosa baharu) dan peningkatan pengambilan glukosa oleh tisu (Gupta et al., 2017).
- Aktiviti antimikrob melalui disrupsi (gangguan) membran sel mikrob dan perencatan sintesis DNA dan protein (Alzohairy, 2016).
- Kesan anti-radang melalui perencatan mediator pro-radang seperti COX, LOX dan TNF-? (Schumacher et al, 2011).
Kesimpulan
Pelbagai kajian telah mengesahkan khasiat perubatan pokok neem dalam mencegah dan merawat penyakit melalui kehadiran sebatian fitokimia atau bioaktif yang terkandung dalam setiap bahagian pokok ini. Kajian lanjut dari segi farmakologi dan keberkesanan klinikal perlu dilakukan untuk membangunkan potensi neem sebagai sumber ubat-ubatan semulajadi yang penting. Walau bagaimanapun, penggunaan neem dalam perubatan tradisional sejak berkurun lamanya membuktikan nilainya sebagai “peti ubat kampung” yang serbaguna.
- Aktiviti antioksidan melalui perencatan lipid peroksidasi dan pengaktifan enzim antioksidan (Ghimeray et al., 2009).
- Kesan antikanser melalui aruhan apoptosis sel kanser, perencatan proliferasi sel dan anti-angiogenesis (Paul et al., 2011).
- Kesan antidiabetik melalui rangsangan rembesan insulin, penurunan glukoneogenesis dan peningkatan pengambilan glukosa oleh tisu (Gupta et al., 2017).
- Aktiviti antimikrob melalui disrupsi membran sel mikrob dan perencatan sintesis DNA dan protein (Alzohairy, 2016).
