November 15, 2024

Malaysia terkenal dengan kepelbagaian sumber genetik buah-buahan tropika. Dianggarkan terdapat lebih 370 spesies buah-buahan yang boleh dimakan di negara ini (Mohd Norfaizal & Rosliza, 2021). Spesies buah-buahan ini terdiri daripada buah-buahan major, minor, nadir dan liar. Buah-buahan major adalah yang ditanam secara komersil dan mempunyai nilai ekonomi, manakala buah-buahan minor, nadir dan liar pula biasanya ditanam di kebun-kebun kampung dan di pinggir hutan.

Kepelbagaian buah-buahan adalah penting kerana ia bukan sahaja menyumbang kepada kepelbagaian diet pemakanan, malah memainkan peranan dalam menjana pendapatan kepada petani. Walau bagaimanapun, kepelbagaian genetik buah-buahan ini semakin terhakis disebabkan pembangunan, perubahan penggunaan tanah dan kurang usaha pemuliharaan. Justeru, tinjauan telah dilakukan untuk menilai status kepelbagaian buah-buahan yang dipelihara oleh petani di ladang dan kebun di Semenanjung Malaysia (Raziah et al., 2007).

Metodologi kajian

Satu soal selidik telah dijalankan melibatkan 424 isi rumah di daerah-daerah terpilih di sembilan negeri di Semenanjung Malaysia (Raziah et al., 2007). Pemilihan sampel dibuat secara rawak berstrata berdasarkan kesesuaian daerah yang mempunyai kawasan ladang buah-buahan. Data dikumpul melalui temu bual bersemuka menggunakan borang soal selidik berstruktur.

Tahap kepelbagaian dinilai menggunakan Indeks Kepelbagaian Shannon (Shannon Diversity Index) dan Indeks Kepelbagaian Simpson (Simpson Diversity Index). Indeks Shannon mengukur kepelbagaian spesies berdasarkan bilangan spesies (species richness) dan taburan kelimpahan secara relatif (evenness) (Magurran, 1988). Indeks Simpson pula mengukur kebarangkalian dua individu yang dipilih secara rawak daripada satu sampel adalah spesies yang sama (Magurran, 1988). Kedua-dua indeks ini lazim digunakan dalam kajian kepelbagaian biologi dan sumber genetik tanaman.

Kepelbagaian spesies

Kajian mendapati sebanyak 127 spesies buah-buahan telah dikenal pasti daripada 62,336 pokok yang dibilang. Purata bilangan spesies buah-buahan yang dipelihara oleh setiap isi rumah adalah lapan spesies (Raziah et al., 2007). Lebih 60% daripada spesies yang ditemui adalah terdiri daripada spesies kurang digunakan (underutilised species). Dari segi kekerapan (frequency), buah-buahan minor seperti salak, pulasan dan petai didapati setanding dengan buah-buahan major dalam penanaman di ladang.

Analisis indeks kepelbagaian Shannon dan Simpson bagi setiap isi rumah menunjukkan nilai purata masing-masing ialah 0.64 dan 0.68 (Raziah et al., 2007), mencadangkan kepelbagaian di tahap sederhana. Dari segi taburan, beberapa daerah seperti Ulu Perak, Kuala Kangsar, Alor Gajah, Jerantut dan Kuala Lipis dikenal pasti mempunyai kepelbagaian spesies yang lebih tinggi berbanding daerah lain.

Faktor penentu kepelbagaian Faktor pasaran, sosio-ekonomi dan agro-iklim didapati mempengaruhi kepelbagaian spesies buah-buahan yang dipelihara di ladang (Raziah et al., 2007). Pendapatan isi rumah dan saiz keluarga yang lebih tinggi berkait dengan kepelbagaian yang lebih tinggi di ladang. Sementara itu, kawasan yang tidak mempunyai sistem saliran berkait dengan kepelbagaian yang lebih tinggi, mungkin kerana lokasinya yang lebih terpencil.

Faktor agro-iklim seperti hujan dan topografi pula lebih mempengaruhi kesamarataan taburan spesies di ladang berbanding faktor pasaran dan sosio-ekonomi (Raziah et al., 2007). Kawasan dengan hujan yang lebih tinggi dan topografi tanah tinggi menggalakkan penanaman pelbagai spesies.

Pemuliharaan spesies

Penemuan kajian ini menunjukkan kepentingan ladang dan kebun di luar bandar sebagai tapak pemuliharaan in-situ bagi sumber genetik buah-buahan. Pemuliharaan in-situ merujuk kepada pemeliharaan ekosistem dan habitat semula jadi serta pengekalan populasi spesies yang berdaya hidup (viable) dalam persekitaran semula jadi (Maxted et al., 1997).

Justeru, pembangunan luar bandar pada masa hadapan perlulah mengambil kira kawasan yang kaya dengan kepelbagaian spesies untuk memastikan pemuliharaan in-situ dapat dilaksanakan secara lestari (Raziah & Salma, 2006). Selain itu, potensi ekonomi buah-buahan minor dan nadir juga perlu diterokai dan dibangunkan supaya ia dapat menyumbang kepada pendapatan petani dan seterusnya menggalak pemuliharaannya di ladang.

Kesimpulan

Kajian ini mendapati terdapatnya kepelbagaian buah-buahan yang sederhana tinggi di ladang dan kebun di Semenanjung Malaysia. Namun, kebanyakan spesies adalah kurang digunakan dan memerlukan usaha pemuliharaan dan pemajuan. Faktor pasaran, sosio-ekonomi dan agro-iklim mempengaruhi amalan petani dalam memilih spesies buah-buahan untuk ditanam. Justeru, pemuliharaan lestari sumber genetik buah-buahan memerlukan pendekatan holistik yang merangkumi aspek biologi, ekonomi dan sosial.

Glosari

Spesies nadir (rare species): Spesies yang mempunyai populasi atau taburan geografi yang kecil.

Kepelbagaian genetik (genetic diversity): Variasi ciri-ciri di kalangan individu dalam sesuatu spesies yang diwarisi.

Spesies kurang digunakan (underutilised species): Spesies tumbuhan yang mempunyai potensi untuk dimajukan tetapi kurang mendapat perhatian dari segi penyelidikan, pemuliharaan dan pengkomersilan.

Sumber genetik (genetic resources): Bahan genetik daripada tumbuhan, haiwan atau mikroorganisma yang mempunyai nilai sebenar atau berpotensi.

Pemuliharaan in-situ (in-situ conservation): Pemuliharaan ekosistem dan habitat semula jadi serta pengekalan populasi spesies yang berdaya hidup (viable) dalam persekitaran semula jadi.

Number of View :166

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Protected by WP Anti Spam